Mało kto zdaje sobie sprawę z tego, jak niezwykle bogate w tajemnice z zamierzchłej przeszłości są lasy Puszczy Rzepińskiej. To właśnie na obszarze tego urokliwego kompleksu leśnego znajduje się bodaj największe wczesnośredniowieczne grodzisko w granicach obecnego województwa lubuskiego. Kto tę prastarą warownię zamieszkiwał, jako rolę niegdyś pełniła i dlaczego upadła? Spróbujemy dziś poszukać odpowiedzi na tak postawione pytania.

 

Grodziszcze znajduje się obecnie na terenie Puszczy Rzepińskiej (mapka orientacyjna poniżej) jakieś dwa kilometry na północ od wsi Tarnawa Rzepińska i około sześciu na wschód od Starościna. Generalnie jest to rejon dość trudno dostępny, ponieważ obiekt ten znajduje się na podmokłym i zalesionym terenie. Jeśli ktoś wystarczająco dobrze nie zna lasu, albo nie zaplanował starannie wyprawy, to w skrajnym wypadku może nawet zabłądzić. Oczywiście na miejscu raczej trudno spodziewać się archeologicznych fajerwerków – to co bowiem zachowało się do dzisiejszych czasów, to przede wszystkim fragmenty wałów obronnych. Niemniej już sama świadomość tego, że mamy do czynienia z najpewniej niezwykle ważnym ośrodkiem wczesnej słowiańszczyzny jest doprawy fascynująca.

Położenie grodziska- tutaj z perspektywy zdjęcia satelitarnego
Położenie grodziska- zdjęcie satelitarne

 

Czasy Peruna i Swarożyca

virtualnetia.com - projektowanie i tworzenie stron WWW

Niestety w znanych nam źródłach pisanych nie znajdziemy praktycznie żadnych wzmianek, które dotyczyłyby tej prastarej warowni. Według naszej wiedzy gród ten funkcjonować mógł już w VIII wieku, zaś jego kres przypaść miał na dziesiąte stulecie. W czasach tych rzecz jasna jeszcze nie pisano, a sztuka ta na naszych ziemiach pojawia się dopiero wraz z nastaniem chrześcijaństwa. Nie znalazłem również żadnych innych źródeł z zagranicy, a to oznacza, że akurat w tym przypadku zdani jesteśmy przede wszystkim na archeologię. Co ciekawe, pierwszych badań i odkryć dokonano tutaj już pod koniec XIX wieku, które później kontynuowano dopiero po II wojnie światowej. Co znaleziono? Przede wszystkim w ręce odkrywców wpadły fragmenty ceramiki, której pochodzenie jednoznacznie zakwalifikowano jako słowiańskie. Oprócz tego odnaleziono m.in. sprzęt rolny (motyki i topory), a także kości zwierząt hodowlanych.

Układ grodziska. Zdjęcie wykonano dzięki zastosowaniu urządzenia typu LIDAR
Układ grodziszcza w Tarnawie. Zdjęcie wykonano dzięki zastosowaniu urządzenia typu LIDAR.

 

Zagadkowi mieszkańcy

Bardzo interesujące ustalenia przyniosły natomiast oględziny konstrukcji samego grodu. Okazało się bowiem, iż warownia ta była najpewniej jedną z największych w granicach obecnego województwa lubuskiego. Bezdyskusyjnie zatem musiał być to bardzo istotny ośrodek w okresie wczesnego średniowiecza. Czy zamieszkiwali go legendarni, pogańscy Lubuszanie? Cóż, jeśli przyjmiemy historyczność tego plemienia oraz to, iż ów szczep był pochodzenia wieleckiego, to być może istnieje nawet takie prawdopodobieństwo. Skąd taki wniosek? Przede wszystkim przemawia za tym wspomniana konstrukcja warowni, która w fachowej literaturze określana bywa jako typ feldberski – a więc bardzo charakterystyczny dla budownictwa grodowego Wieletów i Obodorzyców, z którymi wspomnianych Lubuszan najczęściej się przecież utożsamia. Z drugiej jednak strony trzeba wyraźnie zaznaczyć, iż pozostałe grody, które w podobnym okresie powstawały w tych stronach nosiły nieco inne cechy charakterystyczne, co mogłoby sugerować, iż mieszkańcy Tarnawy stanowili tzw. element napływowy.

Fragmenty ceramiki odkryte na terenie dawnej warowni
Fragmenty ceramiki odkryte na terenie dawnej warowni

 

Tajemnica zagłady

Zastanawiająca jest jednak inna rzecz – dlaczego tak wielki ośrodek nagle w X wieku przestaje funkcjonować? Moim zdaniem może mieć to związek z piastowską inwazją na te ziemie. W literaturze i publicystyce często przyjmuje się, że w latach 60. X wieku obszary te zostały podbite przez Mieszka I, a przynajmniej włączone w krąg jego wpływów. Co więcej, ostatnio spotkałem się dość zaskakującą hipotezą według, której podbojów tych dokonał już któryś z legendarnych przodków Mieszka (być może Lestek w latach 40-tych). Warto jednak zaznaczyć, że doniesienia te nie są wystarczająco wiarygodne, a już na pewno nie można brać ich za jakikolwiek pewnik. Czy zatem Piastowie -mówiąc kolokwialnie- puścili wczesnośredniowieczną Tarnawę i jej opornych mieszkańców „z dymem”? Cóż, to jedynie hipotezy, które pomimo kolejnych badań zapewne nie za prędko zostaną wyjaśnione…

 

Wybrane źródła:

1.Bartłomiej Gruszka i Arkadiusz Michalak „Wczesnośredniowieczne Grodzisko w Tarnawie Rzepińskiej”

2.zabytek.pl

3.atlasgorodzisk.pl