Historia Żabic -niewielkiej miejscowości pod Górzycą- w sposób nierozerwalny związana jest z dawnym fortem, który powstał jako element sieci obronnej Twierdzy Kostrzyn. Co ciekawe, fortyfikacja ta nigdy nie odegrała militarnie większej roli, zaś jeszcze nieco ponad 20 lat temu na jej obszarze składowano toksyczne odpady. Nie zmienia to jednak faktu, iż jest to niezwykle ciekawy historycznie obiekt, którego dzieje zdecydowanie warto bliżej poznać. W podobnym tonie należy się zresztą wypowiadać o samych Żabicach, a więc miejscowości o wielowiekowej i wcale nie mniej interesującej historii.

Na obszarze gminy Górzyca gościmy nie po raz pierwszy. Dotychczas na łamach naszego cyklu opisaliśmy kolejno dzieje Owczar, Pamięcina, Lasek Lubuskich i Radówka. Dziś na publicystyczny „warsztat” bierzemy natomiast Żabice, które pod względem liczby mieszkańców są jednym z największych (obok Czarnowa) sołectw na terenie wspomnianej gminy.

Żabice na mapie
Żabice na mapie

Opisując charakterystykę przyrodniczą okolic Żabic nie można nie wspomnieć o lokalnym jeziorze… Żabiniec -bo tak nazywa się ów akwen- to niezwykle ciekawy, polodowcowy zbiornik, który niestety w ostatnim czasie ulega stałej degradacji. Niegdyś woda w jeziorze należała do jednych z najczystszych w okolicy, ale to już raczej zamierzchłe i dość mgliste wspomnienie. Obecnie Żabiniec zmaga się z destrukcyjną działalnością człowieka oraz procesem tzw. eutrofizacji.

Säpzig a planie z początków XX wieku. Na mapie zaznaczono również położenie miejscowego jeziora.
Säpzig na planie z początków XX wieku. Na mapie zaznaczono również położenie miejscowego jeziora.
Znalezisko żabickie

Obszary gminy Górzyca od niepamiętnych czasów były zamieszkiwane przez rozmaite i pradawne społeczności. I właśnie na terenie współczesnych Żabic odkryto wyjątkowy pochówek, na który składały się szczątki pięciu ciał. Grobowiec zbudowano z płyt kamiennych, zaś w jego wnętrzu uczeni odkryli m.in. kamienne siekiery. Sposób pochówku oraz wyposażenie grobowca przemawiały jednoznacznie za niezwykle odległą historią tejże mogiły. Według uczonych znalezisko w Żabicach liczy najpewniej kilka tysięcy lat i pochodzi z okresu dominacji tzw. kultury unietyckiej.

Säpzig na krótko przed wybuchem pierwszej wojny światowej. Na zdjęciu gospoda Emila Weitzela, czyli późniejsza sala wiejska.
Säpzig na krótko przed wybuchem pierwszej wojny światowej. Na zdjęciu gospoda Emila Weitzela, tj. późniejsza sala wiejska.

Średniowieczna historia Żabic nie jest niestety wystarczająco dobrze poznana. Wiemy na pewno, że wieś ma korzenie słowiańskie oraz, że w późniejszych stuleciach weszła najprawdopodobniej w skład domeny biskupiej. Na przełomie XIX i XX wieku majątek w Żabicach należał do dwóch brandenburskich rodzin – familii Fuchs oraz rodziny Rӧders.

Säpzig na przełomie lat 20. i 30-tych. Na fotografiach uwieczniono m.in. kościół, zajazd, szkołę, a także piekarnię oraz miejscowy sklep.
Säpzig na przełomie lat 20. i 30-tych. Na fotografiach uwieczniono m.in. kościół, zajazd, szkołę, a także piekarnię oraz miejscowy sklep.
Forteca, która nie zdążyła spełnić swojej roli

Los bywa dość przewrotny. Budowany w pobliżu Żabic fort może robić co prawda niemałe wrażenie nawet i współcześnie, ale nigdy tak naprawdę nie został wykorzystany w warunkach bojowych. Już bowiem w momencie oddania fortyfikacji do użytku okazało się, iż jest ona przestarzała oraz niezdatna do prowadzenia nowego typu wojny. W swym pierwotnym założeniu fort w Żabicach miał jednak pełnić bardzo istotną rolę – tj. ubezpieczać od strony południowej węzeł komunikacji w Kostrzynie (Küstrin). Fortyfikację planowano wyposażyć m.in. w dwanaście armat wałowych oraz cztery moździerze do czego w ostateczności nigdy nie doszło. W okresie drugiej wojny światowej fort przez pewien okres pełnił rolę fabryki amunicji, zaś w roku 1945 został na krótko zajęty przez wojsko sowieckie.

Fragment fortu w Żabicach. Niegdyś fortyfikacja, dziś strzelnica. Fot. Grzegorz Gołębiowski. CC BY-SA 4.0
Fragment fortu w Żabicach. Niegdyś fortyfikacja, dziś strzelnica. Fot. Grzegorz Gołębiowski. CC BY-SA 4.0

Po wojnie dawny fort popadał w stopniową ruinę. Od połowy lat 70. aż do początku nowego tysiąclecia na jego obszarze składowano głównie odpady chemiczne. Szansa na odmianę losu dawnej fortyfikacji pojawiła się dopiero wraz z powstaniem w tym miejscu ogólnodostępnej strzelnicy. Obecnie fort w Żabicach przeżywa coś na kształt „drugiej młodości”. Chętnych do rekreacyjnego postrzelania nie brakuje, a i w końcu sama forteca, przynajmniej w części spełnia rolę dla jakich ją stworzono.

Pomnik wojenny w Säpzig. Prawdopodobnie początek lat 30
Pomnik wojenny w Säpzig. Prawdopodobnie początek lat 30

Gmina Żabice

Być może mało kto zdaje sobie z tego sprawę, ale był taki czas, gdy Żabice funkcjonowały na zasadzie zupełnie osobnej, wiejskiej gminy. Taki stan rzeczy nie utrzymywał się co prawda długo, ale warto mieć świadomość, że zanim pojawiła się gmina Górzyca, to najpierw istniała gmina Żabice będące jej administracyjnym protoplastą.

Górzyca i Żabice na mapie z drugiej połowy lat 40. Wówczas obydwie miejscowości funkcjonowały w ramach powiatu rzepińskiego. W roku 1948 zniesiono gminę Żabice zastępując ją gminą Górzyca.
Górzyca i Żabice na mapie z drugiej połowy lat 40. Wówczas obydwie miejscowości funkcjonowały w ramach powiatu rzepińskiego. W roku 1948 zniesiono gminę Żabice zastępując ją gminą Górzyca.

Co ciekawe, pomimo tych administracyjnych przetasowań rok później zorganizowano w Górzycy Państwowe Gospodarstwo Rolne (PGR), na którego to siedzibę wybrano…  Żabice.

Reedycja cyklu

Na dziś to już koniec naszej opowieści, ale korzystając z okazji chciałbym pokusić się o małą zapowiedź. Już wkrótce na łamach Lubuskiej Grupy Historycznej (FB) cykl Palcem po Mapie będzie reedytowany. Co to oznacza? Przypomnimy wszystkie dotychczasowe części tej serii. Każda z nich będzie poprawiona, uzupełniona oraz wzbogacona o nowe informacje oraz fotografie. Już dziś zatem zapraszam oraz do zobaczenia.

Zdjęcie nagłówkowe: Żabice (Säpzig) na dawnej widokówce

Wybrane źródła:

  1. Krzysztof Socha, „Najdawniejsze dzieje gminy Górzyca”
  2. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN
  3. zabice.pl
  4. polskaniezwykla.pl
  5. ziemialubuska.pl
  6. zamkilubuskie.pl
  7. polska.org