Od dawna lokalni historycy zastanawiali się, jak bogata w sieć grodową była tzw. historyczna ziemia lubuska, a także jak wygląda ta kwestia w skali całego obecnego województwa. Okazuje się, iż pod tym względem (wziąwszy pod uwagę liczbę grodzisk na 1000 km/kw) niewiele ustępujemy np. Wielkopolsce, która uchodzi za kolebkę państwa polskiego. Na terenie obecnego województwa lubuskiego i to tylko z okresu przedpaństwowego zlokalizowano bowiem przynajmniej piętnaście znaczących ośrodków grodowych.
Przypomnijmy, iż przez termin grodzisko należy rozumieć pozostałości (zwłaszcza fosy i wały) po dawnym grodzie. We wczesnym średniowieczu gród był często m.in siedzibą króla (np. Poznań, Gniezno, Kraków), księcia (np. Wrocław) lub kasztelana, czy też biskupa (np. Lubusz). Mógł być też twierdzą wzniesioną w ważnym strategicznie punkcie i miejscem- w zależności od przeznaczenia- zamieszkania, bądź jedynie schronienia dla okolicznej ludności. Część takich grodów przekształcała się później w prężnie rozwijające się miasta.
Czym jest ziemia lubuska?
Na wstępie warto wyjaśnić, że tzw. historyczna ziemia lubuska ma bardzo niewiele wspólnego z obecnym województwem lubuskim, które powstało w wyniku reformy administracyjnej w 1999 roku. Dość powiedzieć, że dwa największe dziś ośrodki wojewódzkie- Gorzów Wielkopolski i Zielona Góra- nie mają de facto niczego wspólnego z historyczną ziemią lubuską. Podobnie rzecz ma się z innymi większymi „lubuskimi” miastami- Żarami, Żaganiem, czy np. Międzyrzeczem. Jakie zatem dokładnie tereny powinniśmy mieć na myśli, gdy mówimy o ziemi lubuskiej? Cóż, w tej kwestii nawet sami historycy są podzieleni i dokładne wyznaczenie granic wciąż nastręcza nie lada problemów. Generalnie należy przyjąć, iż dzisiejsze Słubice leżą w południowo-centralnej części tych ziem, a do pozostałych ośrodków leżących po polskiej stronie można zaliczyć jeszcze choćby Rzepin, Torzym, Ośno, Sulęcin, Górzycę, Kostrzyn, czy choćby Słońsk. „Zachodnia druga połowa” historycznej ziemi lubuskiej znajduje się już po stronie niemieckiej i obok Lubusza (który uchodzi za historyczną stolicę regionu) obejmuje również takie miasta, jak np. Seelow (Żelów), Furstenwalde/Spree (Przybór), czy Mullrose (Miłoradz). Mówimy tutaj zatem o stosunkowo niewielkim obszarze, którego historia i losy są niezwykle skomplikowane, i które przez ostatnie tysiąc lat znajdowało się pod różnym panowaniem- wieleckim, piastowskim, niemieckim (Marchia Brandenburska, Królestwo Prus, II i III Rzesza), a także częściowo czeskim i w końcu od 1945 roku w swojej wschodniej części również polskim. Dlatego też w naszym dzisiejszym opracowaniu skupimy się przede wszystkim na obiektach znajdujących się na obszarze trzech powiatów: słubickiego, sulęcińskiego i krośnieńskiego.
Bogactwo naszych ziem
Na obszarze tylko tych trzech powiatów można mówić o następujących znanych ośrodkach grodowych: w Ośnie Lubuskim (początkowo jako XI-wieczny gródek obronny), w Owczarach (gmina Górzyca), Tarnawie Rzepińskiej (pogranicze gminy Torzym i Rzepin- największe grodzisko w lubuskiem), Garbiczu (gmina Torzym), Gądkowie Wielkim (również gmina Torzym) Słońsku (gmina Sulęcin), Lubniewicach (również gmina Sulęcin), Radomicku (gmina Maszewo), Gostchorzu (gmina Krosno Odrzańskie), czy też w samym Krośnie Odrzańskim. Warto tutaj też wspomnieć o ośrodku pogańskiego kultu, który najprawdopodobniej znajdował się w okolicach dzisiejszych Rybocic (gmina Słubice). Wszystkie te założenia powstawały w charakterystycznych miejscach (okolice jezior, rzek, wzniesienia, wyspy), które w sposób naturalny zabezpieczały ich mieszkańców przed zagrożeniami z zewnątrz. Oczywiście nie wymieniłem tutaj wszystkich znanych nam okolicznych grodzisk, a jedynie pewną ich część. Ciężko też powiedzieć, czy następne lata nie przyniosą kolejnych odkryć na tym polu.
Kto zamieszkiwał wczesnośredniowieczne grody?
W literaturze dosyć często przyjmuje się, że okolice te przed tysiącleciem zamieszkiwane były przez słowiańskich Słupian (z domeną w Gubinie) a przede wszystkim przez Lubuszan (z domniemaną stolicą w Lubuszu), którzy wytworzyli na tych obszarach dobrze zorganizowane wspólnoty plemienne. Na mapie poniżej zaznaczono w kolorze czerwonym domeny (przynajmniej teoretyczne) tychże plemion. Ciężko bowiem w kontekście wczesnego średniowiecza mówić o dokładnych granicach. Te, jeśli już istniały, to wyznaczane były najczęściej przez drzewa, strumyki lub inne charakterystyczne obiekty.
Zdjęcie nagłówkowe: Tak wyglądało Ośno przypuszczalnie w pierwszej połowie XIV-tego stulecia. Nie ma jeszcze murów miejskich, a gród otoczony jest m.in. fosą, wałami i palisadą. Uwagę zwraca kościół parafialny, do którego budowy użyto m.in. cegły i kamieni granitowych.
Czytaj też:
„Lubuszanie”, czyli pomiędzy prawdą a mitem
„Tarnawa”- zapomniany gród pradawnych „Lubuszan”
Osadnictwo słowiańskie na obszarze współczesnego Frankfurtu. Przed tysiącleciem kwitło tutaj życie!
