Geologia historyczna to jedna z tych dziedzin nauki, która budzić może wyjątkowo wielką ciekawość. Otaczający nas świat nie zawsze był przecież takim jakim znamy go obecnie. Przez setki, tysiące i miliony lat zmieniał się na naszej planecie nie tylko klimat, fauna oraz flora, ale i również układ lądów i kontynentów. Dzisiejsze lubuskie wyglądało zatem niegdyś, jak zupełnie inny i nieznany świat. Świat pełen rozgrzanych do czerwoności wulkanów oraz bezkresnych pustyń…
Nasza dzisiejsza wyprawa w głąb dziejów będzie wyjątkowa. Podążymy bowiem do czasów niezwykle odległych. Odległych nie tylko z naszego ludzkiego punktu widzenia, ale przede wszystkim tego geologicznego. Przyjrzymy się bowiem naszym obszarom w okresie, gdy wszystkie kontynenty stanowiły niemal jeden przepotężny ląd- Pangeę.
Pangea, czyli Wszechziemia
Około trzystu milionów lat temu niemal wszystkie lądy utworzyły jeden superkontynent zwany Pangeą. Był to oczywiście zupełnie inny świat niż ten, który znamy współcześnie. Klimat, który wówczas na ziemi panował był dużo bardziej gorący, a i tlenu w atmosferze występowało wyraźnie mniej niż ma to miejsce obecnie. Człowiek zatem nie mógłby przeżyć w takich warunkach. Sama Pangea od zachodu oblana była natomiast wodami wszechoceanu Panthalassa, na którym szalały niewyobrażalne wręcz sztormy. Od wschodu zaś superkontynent oblewały z kolei wody tzw. oceanu Tetydy, po którym współczesną pozostałością jest Morze Śródziemne. Widoczny na poniższej grafice łańcuch górski, który przecinał kontynent mniej więcej w jego połowie, to przypuszczalnie najwyższe w dziejach Ziemi góry przy, których nawet Himalaje to zaledwie niewielkie pagórki. Łańcuch ten miał olbrzymi wpływ na ówczesny suchy, gorący i pustynny klimat, skutecznie zatrzymując na swych zboczach chmury deszczowe. Ponad sto milionów lat później, już w erze dinozaurów Pangea zaczęła się rozpadać. Naukowcy przypuszczają, że kolejny superkontynent uformuje się na naszej planecie za kolejnych 250 milionów lat.
Wulkany i pustynie
280 milionów lat temu obszary współczesnej ziemi lubuskiej nawet w najmniejszym stopniu nie przypominały znanych nam dziś okolic. Na obszarze tym od mniej więcej dzisiejszych Słubic aż po Śląsk dominowała wielka piaszczysta pustynia, która na wysokości Górzycy przechodziła w skaliste wzniesienia. Warto również podkreślić, że przez miliony lat był to teren niezwykle aktywny wulkanicznie, a co za tym dalej idzie również i sejsmicznie. Można się jedynie domyślać, iż żyjącym w tych niegościnnych stronach zwierzętom musiały dość często towarzyszyć trzęsienia ziemi. Z racji trudnych, pustynnych warunków również i tutejsza fauna oraz flora nie należały do najbogatszych. Wcześniej, w okresie karbonu były to tereny pełne różnorakich roślin oraz zwierząt, ale w permie po uformowaniu się Pangei oraz zmianie warunków klimatycznych życie w tych okolicach zostało przez naturę poddane wielkiej próbie…
Świat roślin i zwierząt
Życie jednak jest w stanie przetrwać w każdych warunkach- również tych najtrudniejszych. W permie na obszarach m.in. współczesnej ziemi lubuskiej dość powszechnie występowały nie tylko paprocie, ale i choćby tzw. kordaity. Te wysokie (niekiedy i do trzydziestu metrów wysokości) pradawne drzewa były przystosowane do wyjątkowo trudnych warunków, dlatego rośliny te mogły egzystować nawet na suchych, pustynnych obszarach. Jeśli chodzi o świat zwierząt, to najbardziej charakterystycznym przedstawicielem fauny okresu permu jest niewątpliwie rodzina zwierząt zwanych Synapsydami. Pozostałości po tych drapieżnikach (głównie w formie skamielin) odnajdowane były m.in. w Niemczech, dlatego nie można wykluczyć, że i na naszych obszarach zwierzęta te mogły występować.
Ziemia Lubuska pod wodą
Pod koniec permu, około dwustu pięćdziesięciu milionów lat temu doszło do jednej z największych katastrof w geologicznej historii świata. Na skutek bliżej nieokreślonych czynników (być może uderzenia gigantycznej asteroidy) wymarło około 2/3 gatunków lądowych oraz ponad 90% gatunków morskich. Mniej więcej w podobnym czasie zaczął zmieniać się również krajobraz ziemi lubuskiej. Dawną pustynię zastąpiło ciepłe morze szelfowe, które zajmowało wówczas większą część współczesnej Polski, zaś jego południowy brzeg sięgał prawdopodobnie aż okolic dzisiejszego Wrocławia. Co ciekawe, na temat tego akwenu mamy kilka interesujących informacji. Wiemy np. że okolice współczesnych Słubic należały przypuszczalnie do głębszych miejsc na mapie tego zbiornika.
Geologia historyczna może być ciekawa
Omówiliśmy dziś z grubsza okres w dziejach ziemi (i naszych okolic) zwany fachowo permem. Ciekaw jednak jestem czy podobne publikacje w odniesieniu do naszych najbliższych obszarów budziłyby Państwa stałe zainteresowanie. Jeśli tak, to gotów byłbym przygotować następne teksty w podobnym duchu. Czekam zatem na sygnały i ogólny odbiór tej publikacji. Pozdrawiam!
Wybrane źródła:
- „Milionami lat po Ziemi Lubuskiej i Wielkopolsce”. Czasopismo PGNiG
- Stanisław Orłowski, Włodzimierz Mizerski: „Geologia Historyczna”
- Portal internetowy : „zywaplaneta.pl”
